Een duurovereenkomst opzeggen
Partijen die langdurig samenwerken, doen dit regelmatig op basis van een overeenkomst voor onbepaalde tijd, ook een ‘duurovereenkomst’ genoemd. Zo lang de samenwerking goed verloopt, kijken partijen vaak niet naar de overeenkomst om. Pas als het misgaat, wordt de (vaak verouderde) overeenkomst erbij gepakt. U komt er dan misschien achter dat u nooit iets hebt afgesproken over opzegging, of dat de partij met wie u al 10 of 20 jaar samenwerkt de samenwerking gewoon één maand van tevoren kan beëindigen. Geschillen over of dit wel mag worden met regelmaat voorgelegd aan de rechter. In dit blog zet ik uiteen wanneer en onder welke voorwaarden een duurovereenkomst kan worden opgezegd. Hierbij ga ik zowel in op de situatie dat u hierover geen afspraken hebt gemaakt, als op de situatie dat u wel afspraken hebt gemaakt.
Geen afspraken over opzegging
Hoe zit het?
U hebt een duurovereenkomst gesloten voor onbepaalde tijd, maar u hebt geen afspraken gemaakt over het opzeggen van deze duurovereenkomst. Hiervoor bestaat ook geen wettelijke regeling (zoals bijvoorbeeld wel bij pacht of huur). Kunt u dan van deze duurovereenkomst af? Het uitgangspunt is dat dit kan, maar deze opzeggingsbevoegdheid is niet onbeperkt.
In sommige omstandigheden brengen de eisen van redelijkheid en billijkheid mee dat aan het opzeggen van een duurovereenkomst nadere eisen worden gesteld. Bijvoorbeeld (i) dat er een voldoende zwaarwegende reden moet zijn voor de opzegging, (ii) dat een bepaalde opzegtermijn in acht moet worden genomen of (iii) dat er een aanbod tot betaling van (schade)vergoeding moet worden gedaan.
Voldoende zwaarwegende grond
Toen een Frans wijnhuis na ruim honderd jaar zakendoen met een Nederlandse importeur de distributieovereenkomst opzegde, oordeelde de Hoge Raad in 1999 dat, mede vanwege de duur van de overeenkomst en het belang van de importeur bij het voortbestaan daarvan, het wijnhuis de overeenkomst slechts kon beëindigen indien een voldoende zwaarwegende grond voor opzegging bestaat. Een dergelijke grond had het wijnhuis niet. Ondanks dat de overeenkomst geen opzegregeling bevatte, mocht het wijnhuis dus niet zomaar opzeggen.
Redelijke opzegtermijn
Het kan ook onredelijk zijn om op te zeggen zonder een bepaalde opzegtermijn. Dit komt in de praktijk vaak voor. Wat een redelijke opzegtermijn is, is niet in zijn algemeenheid te zeggen. Het is namelijk afhankelijk van de omstandigheden van het geval. Dat kan een maand zijn, een jaar, maar ook langer. Het gaat om een belangenafweging; het belang van de opzeggende partij om zo snel mogelijk van de overeenkomst af te zijn, wordt afgewogen tegen het belang van de wederpartij om te kunnen anticiperen op de gevolgen van beëindiging. De aard en het gewicht van de redenen voor de opzegging zijn hierbij van belang. Heeft de wederpartij er een potje van gemaakt? Dan zal een kortere opzegtermijn sneller redelijk zijn.
Verplichting tot (schade)vergoeding
Tot slot kan de opzeggende partij verplicht zijn een (schade)vergoeding te betalen. Dit speelt bijvoorbeeld wanneer de wederpartij ter uitvoering van de duurovereenkomst verplichtingen met derden is aangegaan die niet (gemakkelijk) ongedaan kunnen worden gemaakt, of investeringen heeft gedaan die nog niet zijn terugverdiend. Het gaat hier niet om een volledige schadeloosstelling, maar om een tegemoetkoming; een deel van deze kosten valt onder het ondernemersrisico. De verplichting tot het betalen van een (schade)vergoeding kan bestaan naast de verplichting een redelijke opzegtermijn in acht te nemen.
Wel afspraken over opzegging
Hoe zit het?
Heeft u wel afspraken gemaakt over de opzegging, of is op de overeenkomst een wettelijke opzegregeling van toepassing, dan is deze regeling leidend. Maar: ook dit is niet onbeperkt. Wanneer de contractuele of wettelijke regeling hiervoor ruimte laat (lees: leemtes bevat), kunnen ook in dit geval de eisen van redelijkheid en billijkheid soms meebrengen dat aan de opzegging nadere eisen worden gesteld.
Denk aan het geval waarin er niets is afgesproken over de gronden voor opzegging, over een opzegtermijn of over de gevolgen van de opzegging. In dat geval kunnen dezelfde nadere eisen worden gesteld als eerder besproken, namelijk (i) dat er een voldoende zwaarwegende reden moet zijn voor de opzegging, (ii) dat een bepaalde opzegtermijn in acht moet worden genomen of (iii) dat een aanbod tot betaling van (schade)vergoeding moet worden gedaan.
Buiten toepassing
Een beroep op (een gedeelte van) de opzegregeling kan naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zijn. De opzegregeling (of een deel daarvan) kan in zo’n geval buiten toepassing worden verklaard. Hiervoor geldt een strengere toets; het moet onaanvaardbaar zijn en niet slechts onredelijk. De afspraken zijn immers bepalend. De Hoge Raad heeft het belang van dit onderscheid recent bevestigd.
DPD had de duurovereenkomsten met twee pakketbezorgers opgezegd met inachtneming van een opzegtermijn van één maand. Volgens het gerechtshof brachten de eisen van redelijkheid en billijkheid in dit geval mee dat een langere opzegtermijn in acht moest worden genomen, omdat de overeengekomen opzegtermijn geen recht meer deed aan de in de loop der jaren steeds intensiever geworden samenwerking tussen partijen. Maar de Hoge Raad zet een streep door deze beslissing; omdat partijen een opzegtermijn overeen zijn gekomen, mag de rechter pas ingrijpen als het hanteren van deze opzegtermijn naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is. Dat is een strengere toets dan door het gerechtshof is toegepast.
Een situatie waarin wél werd vastgesteld dat een opzegtermijn onaanvaardbaar is, volgt uit een uitspraak van de rechtbank Arnhem. Hier ging het om een 37 jaar durende distributieovereenkomst, waarbij een contractuele opzegtermijn van drie maanden gold. Ondanks dat de distributieovereenkomst was opgezegd met inachtneming van een langere opzegtermijn van acht maanden, oordeelde de rechtbank dat gezien de duur van de overeenkomst en de betrokken belangen, een opzegtermijn van twee jaar in acht moest worden genomen.
Conclusie
Het loont om duidelijke afspraken te maken over het opzeggen van een duurovereenkomst. Wanneer u langdurig samenwerkt met een partij, doet u er bovendien goed aan de bestaande overeenkomsten gedurende de samenwerking te evalueren en indien nodig aan te passen aan de veranderende omstandigheden. Afspraken die u tien jaar geleden hebt gemaakt, kunnen door de duur van de samenwerking en de toegenomen intensiviteit hiervan niet langer redelijk zijn. Zo voorkomt u dat u voor vervelende verrassingen komt te staan.